Pożółkły dokument zapisany pismem w języku niemieckim może wydawać się zupełnie nieczytelny. Jednak za tymi niezrozumiałymi na pierwszy rzut oka literami kryją się nie tylko daty urodzenia Twoich przodków, ale także imiona ich rodziców, zawody, dokładne adresy. Całe życie zapisane w kilku linijkach tekstu. Kiedy po raz pierwszy samodzielnie rozszyfrujesz taki dokument, poczujesz dreszcz emocji i zrozumiesz, jak ogromną wartość mają dawne niemieckie akta i jak fascynującą przygodą może być genealogia.
Jeśli podejrzewasz że Twoi przodkowie pochodzili z Niemiec lub z terenów które kiedyś należały do państwa niemieckiego ten artykuł pomoże Ci krok po kroku zaplanować poszukiwania. Dowiesz się od czego zacząć jak nie pogubić się w nazwach miejscowości i dawnych granicach oraz jak korzystać z najważniejszych archiwów i narzędzi internetowych.
Dlaczego niemiecka genealogia jest wyjątkowa
Badania przodków z Niemiec różnią się od prac prowadzonych dla wielu innych krajów. Wynika to z kilku czynników które warto zrozumieć już na początku.
Po pierwsze nie istnieje jedna centralna baza obejmująca wszystkie niemieckie dokumenty. Niemcy miały bardzo złożoną historię polityczną i administracyjną. W różnych okresach istniały rozmaite księstwa wolne miasta i monarchie. Dlatego ważne akta przechowywane są zazwyczaj w lokalnych archiwach parafialnych lub w urzędach stanu cywilnego.
Po drugie trzeba pamiętać o licznych zmianach granic oraz nazw miejscowości. Szczególnie po I i II wojnie światowej wiele terenów dawnego państwa niemieckiego znalazło się w granicach Polski Rosji Czech Francji lub innych krajów. Oznacza to że Twój pradziadek określany w rodzinnych opowieściach jako Niemiec mógł urodzić się na ziemiach które dziś są częścią zupełnie innego państwa.
Po trzecie niemieckie dokumenty są zazwyczaj bardzo dokładne i systematyczne. Choć często napisane trudnym pismem zawierają dużą ilość szczegółów o rodzinie zawodach i miejscach zamieszkania. Dzięki temu kiedy już znajdziesz odpowiednie księgi możesz szybko posunąć badania o kilka pokoleń wstecz.
Od czego zacząć poszukiwania niemieckich korzeni
Zanim zaczniesz przeglądać cyfrowe archiwa zatrzymaj się na chwilę przy tym co już masz pod ręką. Pierwszy etap badań zawsze powinien opierać się na domowych źródłach i rozmowach z rodziną.
Przejrzyj dokładnie wszystkie rodzinne pamiątki. Zwróć uwagę w szczególności na:
- Akty urodzenia, ślubu i zgonu nawet jeśli zostały wystawione poza Niemcami
- Stare paszporty i dowody osobiste z pieczęciami niemieckich urzędów
- Listy pasażerów i dokumenty emigracyjne jeśli ktoś z rodziny wyjechał do Ameryki lub innego kraju
- Dokumenty naturalizacji w USA Kanadzie Brazylii lub Australii
- Listy prywatne pocztówki i pamiętniki z nazwami miast i wsi
- Zdjęcia z podpisami po niemiecku lub ze stemplami zakładów fotograficznych
Kluczową informacją jest zawsze dokładna nazwa miejscowości z której pochodził przodek. Sama wzmianka, że dziadek był z Prus lub z Niemiec, jest niewystarczająca. Tereny te obejmowały wiele miast i wsi. Potrzebujesz nazwy konkretnej miejscowości, a jeszcze lepiej również nazwy powiatu lub regionu.
Jeśli rozmawiasz z krewnymi zadawaj pytania o:
- Brzmienie nazwisk rodzinnych w wersji niemieckiej
- Opowieści o wojnie służbie w wojsku lub pracy w niemieckich zakładach
- Legendarne nazwy miast które powtarzają się w rodzinnych historiach
- Religię rodziny ponieważ wyznanie pomaga ustalić gdzie szukać metryk
Wszystkie informacje notuj w zeszycie lub w programie genealogicznym. Już na tym etapie warto przyzwyczaić się do dokładnego zapisywania źródeł informacji.
Najważniejsze typy zasobów do badań niemieckich przodków
Niemiecka genealogia opiera się głównie na dwóch grupach dokumentów. Są to metryki kościelne nazywane po niemiecku Kirchenbücher oraz cywilne akta stanu cywilnego czyli Standesamt. Oba typy są komplementarne i często trzeba korzystać z nich równolegle.
Metryki kościelne Kirchenbücher
Metryki kościelne to podstawowe źródło do badań sprzed końca XIX wieku. Dla wielu parafii zapisy zaczynają się już w XVII lub XVIII stuleciu a czasem nawet wcześniej. Zawierają one:
- Chrzty lub urodzenia z danymi dziecka rodziców oraz chrzestnych
- Śluby z informacjami o stanie cywilnym wieku i miejscu zamieszkania nowożeńców
- Zgony i pochówki często z podaną przyczyną śmierci oraz wiekiem zmarłego
Często w późniejszych zapisach dodawano uwagi na marginesie. Mogą tam znajdować się informacje o późniejszym małżeństwie migracji lub zmianie stanu cywilnego. Aby dotrzeć do takich ksiąg warto skorzystać z kilku głównych serwisów.
Najważniejsze z nich to:
- ARCHION.de serwis obejmujący przede wszystkim parafie protestanckie. Wiele landów niemieckich udostępnia tam swoje zbiory. Dostęp jest płatny ale można korzystać z krótkich subskrypcji. Dla osób o ewangelickich korzeniach jest to nieocenione źródło.
- FamilySearch.org globalna baza genealogiczna prowadzona przez Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Po założeniu darmowego konta można przeglądać miliony skanów w tym wiele ksiąg z terenów dawnego państwa niemieckiego. Część zasobów jest dostępna tylko z centrów historii rodziny ale indeksy i obrazy są imponujące.
- Matricula Online serwis skupiający się na księgach katolickich oraz częściowo ewangelickich. Nie wymaga rejestracji. Wiele diecezji z Niemiec Austrii i innych krajów sukcesywnie dodaje tam swoje skany.
Wybór serwisu zależy w dużym stopniu od wyznania przodków oraz regionu z którego pochodzili. Informacja czy rodzina była katolicka czy protestancka jest więc bardzo przydatna już na wstępie.
Akta stanu cywilnego Standesamt
Cywilne urzędy stanu cywilnego wprowadzono w całych Niemczech w 1876 roku. Odtąd to właśnie one a nie wyłącznie parafie były odpowiedzialne za prowadzenie rejestrów urodzeń małżeństw i zgonów. Akta te są przeważnie bardzo przejrzyste ponieważ mają uporządkowaną strukturę rubryk.
W aktach stanu cywilnego znajdziesz między innymi:
- W aktach urodzenia imiona dziecka pełne dane rodziców zawód ojca datę i miejsce urodzenia oraz zgłaszającego
- W aktach małżeństwa wiek stan cywilny miejsce urodzenia i zamieszkania nowożeńców dane ich rodziców często także informację o zgonie któregoś z nich
- W aktach zgonu datę śmierci wiek zmarłego stan cywilny zawód oraz nazwiska jego rodziców i współmałżonka
Dostęp do akt stanu cywilnego jest regulowany prawem i wiąże się z okresami ochrony. Po ich upływie starsze księgi trafiają zwykle do archiwów państwowych lub miejskich. Wiele landów niemieckich digitalizuje swoje zbiory. Warto sprawdzać strony archiwów regionalnych oraz katalog w FamilySearch ponieważ część ksiąg jest już zeskanowana.
Inne pomocne źródła
Poza metrykami i aktami cywilnymi istnieje wiele dodatkowych materiałów które mogą uzupełnić obraz przeszłości rodu.
- Listy pasażerów z Hamburga i Bremy niezwykle cenne dla badaczy potomków emigrantów do Ameryki. Zawierają daty wypłynięcia nazwę statku oraz miejsca pochodzenia pasażerów.
- Księgi adresowe publikowane regularnie dla wielu niemieckich miast. Umożliwiają odnalezienie nazwiska adresu oraz zawodu mieszkańca w danym roku.
- Ortsfamilienbücher czyli lokalne księgi rodzinne. To opracowania w których na podstawie metryk i innych źródeł zestawiono wszystkie rodziny zamieszkujące konkretną miejscowość często w formie uporządkowanych tabel.
- Spisy ludności i ewidencje meldunkowe tam gdzie się zachowały pomagają śledzić przeprowadzki rodzin w obrębie miast i regionów.
Jak radzić sobie ze zmiennymi nazwami i granicami
Jednym z najczęstszych problemów w niemieckiej genealogii są zmieniające się nazwy miejscowości oraz granice administracyjne. Jedno miasto mogło mieć inną nazwę po niemiecku inną po polsku a jeszcze inną w lokalnej gwarze. Do tego dochodzi przynależność do różnych powiatów i prowincji w kolejnych okresach historii.
Aby się w tym nie pogubić warto korzystać z narzędzi specjalistycznych. Najważniejszym z nich jest Meyers Gazetteer czyli historyczny słownik miejscowości z obszaru Niemiec sprzed 1912 roku. Cyfrowa wersja tego opracowania pozwala wyszukiwać nazwy w różnych wariantach a następnie pokazuje:
- dokładną pisownię nazwy w języku niemieckim
- przynależność administracyjną do powiatu i prowincji
- informacje o parafiach protestanckich i katolickich właściwych dla danej miejscowości
- inne ważne dane takie jak liczba mieszkańców czy położenie geograficzne
Dzięki temu możesz ustalić gdzie teoretycznie powinny znajdować się metryki i akta stanu cywilnego dla danej wsi lub miasta. Jeśli miejscowość po wojnie znalazła się w granicach Polski lub innego kraju warto dodatkowo porównać niemiecką nazwę z jej obecnym odpowiednikiem. Pomogą w tym atlasy historyczne słowniki nazw miejscowości i specjalistyczne strony internetowe.
Pismo i język największy strach początkujących
Wielu początkujących badaczy obawia się że nie poradzi sobie z dokumentami po niemiecku. W dodatku stare akta są często zapisane pismem które wygląda zupełnie inaczej niż współczesny alfabet łaciński. Najczęściej spotykane style to Fraktur używana w drukach oraz Kurrentschrift odmiana pisma odręcznego znana również jako Sütterlin.
Na pierwszy rzut oka litery zdają się zlewające i nieczytelne. Dobra wiadomość jest jednak taka że do podstawowych badań nie potrzebujesz biegłej znajomości języka. Wystarczy stopniowo opanować:
- podstawowe słownictwo genealogiczne na przykład Geburt urodzenie Heirat małżeństwo Tod śmierć Sohn syn Tochter córka Witwe wdowa ledig panna lub kawaler
- nazwy miesięcy i określenia liczbowe
- typowe formuły które powtarzają się w aktach
Świetnym narzędziem jest darmowy kurs paleografii niemieckiej oferowany przez FamilySearch. Zawiera on wzory liter przykłady dokumentów oraz ćwiczenia. Nauka przypomina poznawanie nowego alfabetu. Z początku każde słowo sprawia trudność ale po kilku godzinach treningu zaczynasz rozpoznawać litery i całe frazy.
W internecie znajdziesz także tabele porównawcze pisma Kurrentschrift z alfabetem łacińskim. Warto mieć je pod ręką gdy próbujesz rozszyfrować imiona i nazwiska. Z czasem nauczysz się od razu rozpoznawać charakterystyczne kształty liter a stare księgi przestaną wydawać się tak tajemnicze.
Jak przełamać genealogiczne mury
Nawet przy dobrym przygotowaniu każdy badacz prędzej czy później napotyka trudności. Czasem kończą się księgi czasem pojawia się kilkadziesiąt osób o tym samym nazwisku a czasem brakuje kluczowej informacji o pochodzeniu. Takie sytuacje określa się mianem genealogicznych murów.
Jedną z najskuteczniejszych metod aby je przełamać jest tzw. koncepcja FAN club. Skrót ten oznacza Friends Associates Neighbours czyli przyjaciele współpracownicy i sąsiedzi Twojego przodka. Zakłada się że ludzie w przeszłości przemieszczali się rzadziej niż dziś a więzi społeczne odgrywały bardzo ważną rolę.
W praktyce oznacza to że powinieneś zwracać uwagę nie tylko na samego przodka ale także na:
- Nazwiska świadków przy ślubach i chrzcinach
- Rodziny zamieszkujące ten sam dom lub sąsiednie gospodarstwa
- Współpasażerów w listach emigracyjnych
- Osoby o tym samym nazwisku w sąsiednich parafiach
Często okazuje się że rodziny spokrewnione lub zaprzyjaźnione podróżowały razem a potem osiedlały się w tej samej okolicy. Analizując ich losy możesz odkryć nowe tropy prowadzące z powrotem do rodzinnej miejscowości Twojego przodka.
Warto też pamiętać że nie wszystkie dokumenty są obecnie dostępne online. Część ksiąg znajduje się nadal wyłącznie w archiwach parafialnych lub lokalnych urzędach stanu cywilnego. W takich przypadkach konieczne jest wysłanie tradycyjnego zapytania listownego lub mailowego w języku niemieckim.
Dobrze przygotowane zapytanie powinno zawierać:
- Krótkie przedstawienie się i cel prośby
- Dokładne dane poszukiwanej osoby imię nazwisko przybliżone daty zdarzeń
- Informacje o przypuszczalnym wyznaniu i miejscowości
- Uprzejme podziękowanie oraz gotowość do pokrycia ewentualnych kosztów kwerendy
Nawet jeśli korzystasz z tłumacza internetowego najważniejsza jest życzliwość i jasność prośby. Pracownicy archiwów często starają się pomóc tak bardzo jak to możliwe w ramach obowiązujących przepisów.
Warto znać przewodniki FamilySearch
Dla osób które dopiero rozpoczynają przygodę z niemiecką genealogią ogromną pomocą są darmowe przewodniki przygotowane przez FamilySearch. Chodzi o serię materiałów Germany How to które w przejrzysty sposób wyjaśniają kolejne etapy badań.
Przewodniki te pomagają między innymi:
- Zidentyfikować dokładne miejsce pochodzenia na podstawie rozproszonych wskazówek z różnych dokumentów
- Nauczyć się czytać metryki sporządzone w języku niemieckim oraz w dawnych stylach pisma
- Zrozumieć strukturę niemieckich archiwów oraz poznać najważniejsze strony internetowe i bazy danych
Materiały są podzielone na trzy poziomy trudności. Dzięki temu zarówno osoba zupełnie początkująca jak i bardziej doświadczony genealog znajdą w nich coś dla siebie. Mimo że przewodniki są w języku angielskim ich język jest prosty i wsparty licznymi przykładami.
O czym jeszcze warto pamiętać
Skuteczne badania genealogiczne wymagają nie tylko dostępu do źródeł ale także dobrej organizacji pracy. Kilka prostych zasad może oszczędzić Ci wielu godzin frustracji w przyszłości.
- Zawsze zapisuj źródła przy każdym fakcie zapisz skąd pochodzi informacja. Podaj nazwę księgi numer strony lub skanu oraz adres strony internetowej. Dzięki temu po miesiącach będziesz mógł wrócić do danego dokumentu.
- Twórz dziennik badań to może być zwykły zeszyt lub plik tekstowy. Zapisuj w nim swoje kroki pomysły hipotezy oraz ślepe zaułki. Dziennik pomaga nie powtarzać tych samych błędów i śledzić postępy.
- Skupiaj się na jednej linii naraz zamiast próbować budować całe drzewo rodzinne w jednym czasie wybierz jednego przodka lub jeden małżeński związek i pracuj nad nim systematycznie.
- Dołącz do grup genealogicznych online istnieje wiele forów i grup na portalach społecznościowych poświęconych genealogii niemieckiej oraz badaniom konkretnych regionów. Możesz tam znaleźć osoby które już badają te same nazwiska lub miejscowości.
Odnajdywanie niemieckich przodków przypomina czasem poszukiwanie skarbów ukrytych w archiwach parafialnych i urzędach rozproszonych po całej Europie. Droga bywa długa i wymaga cierpliwości ale każdy odnaleziony dokument każdy rozszyfrowany zapis przynosi ogromną satysfakcję.
Dzięki takim narzędziom jak FamilySearch ARCHION czy Matricula masz dziś dostęp do milionów historycznych akt często bez konieczności wychodzenia z domu. W połączeniu z domowymi pamiątkami i rodzinnymi opowieściami tworzą one fundament pod rekonstrukcję historii Twojej rodziny.
Pamiętaj że każdy doświadczony genealog zaczynał od pierwszego dokumentu, który wydawał się zupełnie nieczytelny. Z czasem nauczysz się rozpoznawać dawne litery, poruszać wśród niemieckich nazw miejscowości i korzystać z archiwów jak profesjonalista. Wystarczy odrobina ciekawości, systematyczność oraz gotowość na to, że każde odkrycie poprowadzi Cię jeszcze głębiej w przeszłość.
0 Komentarze