Czy Mikołaj Kopernik był Polakiem

Czy zastanawiałeś się, kim tak naprawdę był Mikołaj Kopernik, Polakiem czy Niemcem? To nie tylko pytanie z ciekawości. To temat, który od setek lat budzi emocje wśród historyków, miłośników nauki i... osób spierających się w internecie.

Z jednej strony mamy człowieka, którego nazwisko zapisało się złotymi literami w historii nauki. Z drugiej, zagadkę jego tożsamości. I choć Kopernik żył pół tysiąca lat temu, sprawa jego narodowości wciąż intryguje. Czy dziś możemy odpowiedzieć na to pytanie z pewnością? Sprawdźmy!

Dlaczego w ogóle pojawia się ten spór?

Na pierwszy rzut oka to może wyglądać dziwnie. Po co roztrząsać narodowość człowieka, który żył w czasach, gdy pojęcia narodowe były zupełnie inne niż dziś? No cóż, jak się okazuje, Kopernik przez wieki był "rozchwytywany" przez różne narody.

Po rozbiorach Polski Niemcy intensywnie wykorzystywali jego postać jako "dowód" na swoje kulturowe prawa do polskich ziem. To stworzyło trudną i nacechowaną politycznie atmosferę. Do dziś nie brakuje publikacji i opinii, które próbują "przywłaszczyć sobie" tego genialnego astronoma.

Ale co mówią fakty i najnowsze badania historyczne? Przejdźmy do sedna.

Kopernik mówił: jestem wiernym poddanym króla Polski

Jednym z najmocniejszych dowodów w tej sprawie jest... list. Tak, zwykły, lub raczej niezwykły, list, który Mikołaj Kopernik napisał w 1520 roku do króla Zygmunta Starego.

W tym dokumencie astronom zapewniał o swojej wierności królowi Polski i deklarował obronę Olsztyna przed nadchodzącym atakiem Krzyżaków. I nie były to tylko grzecznościowe słowa, kilka miesięcy później rzeczywiście stanął na czele obrony miasta!

Czy ktoś, kto nie czuje się obywatelem danego kraju, ryzykowałby życie broniąc jego granic? To chyba mówi samo za siebie, prawda?

Bycie "Polakiem" w XVI wieku, co to właściwie znaczyło?

W dzisiejszym rozumieniu narodowość często kojarzy się z językiem, pochodzeniem czy kulturą. Ale w czasach Kopernika sprawy wyglądały inaczej. Ludzie identyfikowali się raczej z władzą, której byli poddanymi.

To trochę jak dzisiejsze obywatelstwo. Możesz urodzić się w jednym kraju, mieć rodziców z innego, a zamieszkać w jeszcze innym, ale o przynależności często decyduje to, gdzie chcesz żyć i komu jesteś wierny. Kopernik wielokrotnie i wyraźnie wybierał Polskę.

Skąd pochodziła rodzina Kopernika?

No dobrze, ale co z korzeniami rodzinnymi? Tutaj sprawa robi się ciekawa.

Według badań profesora Krzysztofa Mikulskiego, ojciec Kopernika przybył do Torunia z Krakowa, ale jego wcześniejsze związki prowadzą do miasta Nysa na Śląsku. W dokumentach z tamtego okresu pojawia się nazwisko Koppersmed, co w tłumaczeniu oznaczało "kowal miedzi". To może wydawać się drobiazgiem, ale łączy się ze znaczeniem nazwiska Kopernik, wywodzącego się od słowa "miedź".

A co z matką?

Tu sprawa znowu się komplikuje. Barbara Watzenrode, matka Mikołaja, pochodziła z zachodnich Niemiec, konkretnie z Westfalii. Jej rodzina była zamożna i osiadła w Toruniu w okresie wielkiej fali migracji kupieckiej. Co ciekawe, mimo niemieckiego pochodzenia, Barbara i jej bliscy również związali się z Polską.

Brzmi to znajomo? Tak jak w przypadku wielu rodzin współczesnych, mieszkają za granicą, mówią w różnych językach, ale koniec końców uznają nowy kraj za dom.

Kopernik, obywatel Europy, ale lojalny wobec Polski

Czy wiedziałeś, że Mikołaj Kopernik studiował w Krakowie, a później we Włoszech? Był studentem Bolonii, Padwy i Ferrary. Brał udział w wykładach we Włoszech, a nawet wygłaszał własne prelekcje w samym Rzymie.

To jakby dziś młody człowiek z Torunia wyjechał na stypendium Erasmus do Włoch, zrobił doktorat w Rzymie, a potem objął ważną funkcję publiczną po powrocie. Takie "internacjonalistyczne" życie nie oznacza jednak utraty związku z ojczyzną. Kopernik miał paszport europejski w XVI-wiecznym wydaniu, ale sercem i lojalnością był związany z Polską.

Tożsamość to wybór, i Kopernik dokonał go świadomie

We współczesnym świecie coraz częściej mówimy, że tożsamość narodowa to także wybór, nie tylko urodzenie. Wiele osób ma rodziców z różnych krajów, dorasta w trzecim, a wybiera czwarty jako swoją ojczyznę. I dokładnie taki był przypadek Kopernika.

Choć pochodzenie jego rodziny było mieszane, śląsko-niemieckie, on sam działał, żył i bronił sprawy polskiej. W dokumentach, jakie po sobie zostawił, widać wyraźnie, że identyfikował się z Królestwem Polskim.

I choć miał korzenie w wielu miejscach, jego serce biło po jednej stronie granicy, po stronie Polski.

Aktualne przesłanie historii Kopernika

Możesz zapytać: "Dlaczego to w ogóle ważne? Czy narodowość naprawdę ma znaczenie?". I to bardzo dobre pytanie.

Dla jednych odpowiedź na nie ma wymiar symboliczny, chodzi o to, kto może nazywać go swoim rodakiem. Dla innych to lekcja historii, pokazująca jak złożona była (i nadal jest!) tożsamość ludzi w Europie. Ale jest jeszcze coś:

• Kopernik nie tylko zmienił naukę, pokazał też, jak wygląda prawdziwa lojalność wobec kraju, który się wybiera.
• Jego historia przypomina nam, że kultura, język i pochodzenie to tylko część układanki, reszta to świadome decyzje.
• Jego osiągnięcia i wartości są ponadnarodowe, należą do całej ludzkości.

Był Polakiem. I był geniuszem.

Debata o narodowości Mikołaja Kopernika to fascynująca lekcja o historii, tożsamości i znaczeniu lojalności. Dzięki badaniom takim jak te prowadzone przez profesora Krzysztofa Mikulskiego, mamy dziś solidne dowody wskazujące na polską tożsamość astronoma z Torunia.

Tak, jego rodzina miała wieloetniczne korzenie. Tak, uczył się i pracował w wielu krajach. Ale w decydujących momentach, politycznych i życiowych, opowiadał się po stronie Polski.

Mikołaj Kopernik to nie tylko ojciec nowoczesnej astronomii. To także symbol świadomego wyboru swojej tożsamości, niezależnie od tego, skąd pochodzą nasze nazwiska czy przodkowie.

I chyba to właśnie czyni go jeszcze większym.